3 Δεκεμβρίου, 2014
Άκρως ενδιαφέρουσα ήταν η 12η εκδήλωση της 16ης περιόδου 2011-12 του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου, που οργάνωσε η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» σε συνεργασία με την ΔΗ.Κ.Ε.Π.Α.Πέλλας την Δευτέρα 14 Μαϊου στις 8 μ.μ. στην φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας. Παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, που δεν επέτρεψαν την αθρόα προσέλευση του κόσμου, η ομιλία του Κωνσταντίνου Νίγδελη, εκπαιδευτικού και συγγραφέα πολλών βιβλίων, γοήτευσε και συνάρπασε το κοινό που τον παρακολούθησε με το ολιγόλεπτο βίντεο, που επιμελήθηκε σχετικά με την Καππαδοκία και ακολούθως με τον μεστό και ελκυστικό λόγο του.
Ο παραπάνω ερευνητής, Καππαδόκης στην καταγωγή και πάμπολλες φορές προσκυνητής στην ιδιαίτερη πατρίδα του, περιέγραψε με γλαφυρότητα μια σειρά ηθών και εθίμων των Ρωμιών της Καππαδοκίας. Η χώρα των ωραίων αλόγων, με κατοίκους που διακρίνονταν για την εσωστρέφεια, την έντονη θρησκευτικότητα, την ολιγάρκεια, την λιτοδίαιτη ζωή και τη νοικοκυροσύνη τους, τηρούσαν εδώ και αιώνες συνήθειες και συμπεριφορές από την αρχαία ακόμη ιστορική περίοδο. Πατρίδα πολλών αγίων της Εκκλησίας μας, όπως του Γρηγορίου Θεολόγου, Μεγάλου Βασιλείου, Μάμα, Γεωργίου, Μακρίνας κ.ά. ενσωμάτωσε στην κοινωνική ζωή της ποικίλα θρησκευτικά στοιχεία μπολιασμένα με την ζωογόνο πνοή της Ορθοδοξίας.
Από την εγκυμοσύνη, ακόμη, της γυναίκας η μαμή έφερνε πάντα μαζί της τις εικόνες της Παναγίας και του αγίου Ελευθερίου, ελευθερωτή των εγκύων αλλά ζητούσε για να την ακουμπίσει πάνω στην κοιλιά και μια χήνα σύμβολο της αρχαίας Ειλειθυίας. Δημιουργούσαν οικογένειες πολύ νωρίς 15-16 χρονών ο νεαρός και 14-15 η νεαρή. Συμβουλές και γνώμες έπαιρναν πάντα, από μεγαλύτερους και πιο έμπειρους. Το νεογέννητο το καθάριζαν με νερό και κρασί, αλλά και το «αλάτιζαν» για να το ενδυναμώσουν απέναντι στις ασθένειες, τοποθετώντας δίπλα σ΄ αυτό και στη λεχώνα γλυκά για να είναι γλυκιά και η μετέπειτα ζωή τους. Σαν πέθαινε κάποιος έδιναν χώμα, εν είδει «ξεχρεώματος» και τον νεκρό τον είχαν τυλιγμένο γυμνό, με ένα σεντόνι μέσα στο φέρετρο. Συνηθισμένες είναι στους καππαδοκικούς ναούς παραστάσεις με άγγελους να αντιμάχονται με δαίμονες.
Την πρωτοχρονιά, δοξασία της νουμηνίας, δεν έκαναν σχεδόν τίποτα π.χ. δεν δάνειζαν, για να μην το βρουν μπροστά τους. Η βασιλόπιττα περιείχε πάντα κομμάτι και για το σπίτι, ενώ τεμάχιά της τα σκόρπιζαν στα χωράφια για να έχουν καλή σοδειά. Παράλληλα διαδεδομένο ήταν το έθιμο της Περπερούνας, έθιμο για πρόκληση βροχής, σπάνιο καιρικό φαινόμενο στην άνυδρη και φρυγανισμένη Καππαδοκία. Στην Αξό, τη Μαλακοπή και το Μιστί κ.ά συνήθιζαν να τοποθετούν με ευλάβεια, κάτω από την αγία τράπεζα του ναού ένα φροντισμένο και καθαρό κρανίο πεθαμένου ιερέα, γιατί πίστευαν ότι το πνεύμα και η ψυχή του αγιάζει και ευλογεί τον τόπο τους και τούτο το είχαν ανάγκη όλοι τους..
Τα πρώτα προϊόντα της μητέρας γης, όπως σταφύλια –που τα έτρωγαν της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος-το σιτάρι και το βαμβάκι, τα ευλογούσε η εκκλησία. Παιχνίδια όπως η μακριά γαϊδάρα, η τυφλόμυγα, τα μονά-ζυγά κλπ μεγάλωσαν πολλές γενιές παιδιών. Οι χοροί της Καπαδκιας είναι γενικά σεμνοί και συντηρητικοί και όχι αισθησιακοί, για να μην προκαλούν. Ο δε αγιοβασιλιάτικος χορεύεται σε ελαφρώς ευθεία γραμμή. Η δε νύχτα είχε αδελφό και ο άγγελος προστάτευε κάθε διαβάτη. Οι γαμπροί, μέχρι το ήμισυ του 19ου αι. δεν ζητούσαν από τις νύφες προίκα σε χρήμα, γιατί το θεωρούσαν ντροπή και προσωπική επαγγελματική ανικανότητα, αντιθέτως έδιναν αυτοί. Από τότε όμως που άρχισαν να μεταναστεύουν στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, επηρεάστηκαν από συνήθειες άλλων Ρωμιών και έκαναν κι αυτοί το ίδιο. Όταν παντρεύονταν, τους πίεζαν τα κεφάλια ή έριχναν ήπια σφαλιάρα στον γαμπρό. Συνήθιζαν οι νεόνυμφες να πλένουν τα πόδια των πεθερών, δε μιλούσαν μπροστά τους και έτρωγαν στο τραπέζι μετά τους άντρες, για διάστημα τουλάχιστον 40 ημερών, ως ένδειξη σεβασμού της καθεστυκίας ιεραρχίας μέσα σε ένα μεγάλο σπίτι όπου κατοικούσε ολόκληρη πατριαρχική οικογένεια και η οποία έπρεπε να διοικηθεί επαρκώς.
Στον τομέα της παιδείας, δέον να σημειωθεί ότι το ελλαδικό κέντρο δεν ευνοούσε τη μόρφωση των γυναικών σε αντιδιαστολή με τους Καππαδόκες, που επιζητούσαν πάση θυσία την εκπαίδευση των κοριτσιών για να γίνουν καλές μητέρες και ως συνδετικός κρίκος των γενεών να μεταλαμπαδέψουν στα παιδιά τους την ελληνοχριστιανική αγωγή, την γλώσσα, την ορθόδοξη πίστη και τα έθιμα του γένους μας. Οι δε άντρες ελάχιστη συμμετοχή είχαν στην ανατροφή των παιδιών κι αυτό επειδή έλειπαν πολλές ώρες από το σπίτι σε αγροτικές κ.ά. ασχολίες.
Δυστυχώς χιλιάδες Καππαδοκών εξισλαμίστηκαν από τους κατακτητές Τούρκους και χάθηκαν από τη Ρωμιοσύνη. Οι δε εναπομείναντες ή τουρκοφώνησαν προκειμένου να μην απωλέσουν την πίστη τους ή όσοι παρέμειναν ελληνόφωνοι, ζούσαν κάτω από εξαιρετικά δύσκολες και απάνθρωπες συνθήκες. Το αίσθημα ωστόσο της αλληλεγγύης, της αλληλοβοήθειας και της κοινωνικής πολιτικής ήταν έντονο με θεσμούς διαχρονικούς όπως η Εκκλησία, η κοινότητα, η σχολική επιτροπή κ.ά. Όλα αυτοί βοήθησαν τους λιγοστούς Καππαδόκες να διασώσουν την ύπαρξή τους και να δημιουργήσουν έναν αξιοσημείωτο πολιτισμό, διατηρώντας ενδιαφέροντα έθιμα πλάι σε άλλες πληθυσμιακές ομάδες του ευρύτερου Ελληνσμού. Οι δε νεότεροι Καππαδόκες μετά την προσφυγιά του 1924 στην Ελλάδα ή όπου αλλού, είναι αρκούντως υπερήφανοι για καταγωγή τους, για όσα έζησαν και κατάφεραν να διασώσουν.
Λάζαρος Η. Κενανίδης, θεολόγος,
Δντής 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών, υποψ. διδάκτορας Α.Π.Θ.
Κατηγορία: Ανοιχτο Λαικό Πανεπιστήμιο – Περίοδος 16η 2011-2012